Հայ ժողովրդի, նրա մշակույթի մասին խոսելիս հաճախ լսում ենք. հայ մշակույթը գալիս է դարերի խորքից, կամ՝ մենք՝ հայերս, ունենք հարուստ մշակույթ:
Իսկ ինչ է մշակույթը։ Այս հարցին պատասխանելու համար եկեք հիշենք, թե ինչ զգացողություն ենք ունենում, երբ հանկարծ մեր ձեռքն է ընկնում որևէ հին լուսանկար: Եթե դա մեկնումեկիս փոքր տարիքի լուսանկարն է, բնականաբար հետաքրքրությամբ նայում ենք: Նույնքան հետաքրքիր են նաև մեր ծնողների, պապիկների ու տատիկների լուսանկարները: Բայց ինչն է մեզ գրավում, երբ նայում ենք բոլորովին անծանոթ, ասենք՝ հարյուր տարի առաջ ապրած մարդկանց նկարները:
Մեզ դա հետաքրքրում է, որովհետև արտացոլում է անցյալի մարդկանց սանրվածքը, հագուստը և այլն: Մենք կարծես փորձում ենք հասկանալ այդ մարդկանց, իմանալ նրանց մասին: Նույն կերպ մեզ հետաքրքրում են անցյալում ստեղծված այլ իրեր, նյութական (կամուրջ, տուն, կավե կճուճ, հագուստ և այլն) և հոգևոր (գիրք, նկար, երգ, քանդակ և այլն) արժեքները: Այդպիսի զգացողություն մենք ունենում ենք հատկապես թանգարաններում: Այնտեղ պահվող յուրաքանչյուր իր մշակութային արժեք է: Բայց միշտ չէ, որ մշակութային արժեքները պահվում են թանգարաններում: Օրինակ, այդպիսի արժեքներ են երգը, երաժշտությունը, բանահյուսությունը, գրականությունը: Դրանք ժողովրդի հոգևոր արժեքներն են, որոնք ստեղծվում են տարբեր ժամանակներում, տարբեր սերունդների կողմից և մի տեսակ կապող օղակ են հանդիսանում տարբեր ժամանակներում ապրած մարդկանց միջև: Օրինակ, մեզ բոլորիս էլ հետաքրքիր է, թե ինչ երգեր են երգել, ինչ գրքեր են կարդացել, ինչ զարդեր են կրել անցյալ ժամանակներում: Այդ բոլոր արժեքները ստեղծվել են, որպեսզի բանաստեղծության, երգի կամ քանդակի լեզվով իրենց ժամանակակիցներին հաղորդեն մտքեր, տեսակետներ, գաղափարներ, որոնք այսօր էլ չեն կորցրել իրենց նշանակությունը: Օրինակ, դարեր առաջ ստեղծված հայ բանաստեղծների տաղերը, որոնք պատմում են սիրո, հայրենիքի, ազնվության մասին, այսօր էլ թարմ են, հետաքրքիր։ Եվ դեռ երկար ժամանակ կպահպանվեն որպես այդպիսիք։ Իսկական մշակութային արժեքները երբեք չեն հնանում։
Հայ ժողովրդի մշակույթի պատմության մեջ իր մեծագույն տեղն ունի բանահյուսությունը։
Այն ժողովրդի բանավոր ստեղծագործությունն է, այսինքն՝ բանահյուսության հեղինակը ժողովուրդն է: Նա պարզ, հասկանալի լեզվով հորինել և պատմել է իր կյանքում տեղի ունեցած տարբեր իրադարձությունների’ ուրախության, վշտի, պայքարի, հաղթանակների ու պարտությունների մասին: Դարերի ընթացքում ձևավորվել է ժողովրդական բանահյուսության կարևոր տեսակներից մեկը’ էպոսը: Այս կամ այն ժողովրդին կարելի է ճանաչել նրա էպոսով, քանի որ այնտեղ արտացոլվում են ազգային բնավորության գծերը, ոգին, նկարագիրը: Հայ մեծ գրող Հովհաննես Թումանյանը այսպես է ասել մեր էպոսի մասին. «Ահա հայ ժողովուրդը՝ խտացած իր ազգային էպոսի՝ Սասունցի Դավթի մեջ»:
Հայ ժողովրդի ազգային էպոսը կոչվում է «Սասնա ծռեր» կամ «Սասունցի Դավիթ»: Այն մեր ժողովուրդը սկսել է հյուսել շատ հին ժամանակներում: Ոչ ոք չի կարող ճշգրիտ ասել, թե երբ է ստեղծվել էպոսը: Այն հորինվել է շատ հին ժամանակներում և տարածվել ասացողների միջոցով: Դրանք այն մարդիկ են, որոնք գիտեն շատ երգեր, պատմություններ, որ լսել են իրենց պապերից և կարողանում են մեծ վարպետությամբ պատմել կամ արտասանել: Հետագայում, 19-րդ դարից սկսած, բանահավաքները սկսեցին գրի առնել էպոսը: Առաջին անգամ այն գրի առավ հայ անվանի բանահավաք Գարեգին Սրվանձտյանցը, որի շնորհիվ պահպանվել և մեզ են հասել ոչ միայն էպոսը, այլև ժողովրդական բանահյուսության շատ նմուշներ:
«Սասնա ծռեր» էպոսը վառ կերպով պատկերում է մեր ժողովրդի բնավորության հիմնական գծերը: Առաջին հերթին դա հերոսությունն է: Բոլոր հերոսները՝ Սանասարը, Մեծ Մհերը, Դավիթը, Փոքր Մհերը, քաջ են, անվախ, կարող են դիմանալ ամենատարբեր փորձությունների և դժվարությունների: Նրանք բոլորը ծառայում են հայրենիքին ու ժողովրդին: Հայրենի հողը պաշտպանելու համար պատրաստ են ամենահերոսական արարքների:
Մեր էպոսի հերոսները նաև անսահման բարի ու մեծահոգի են, շիտակ ու վեհանձն: Դա հատկապես լավ է երևում էպոսի այն տեսարանում, երբ Դավիթը մեծահոգաբար զիջում է Մելիքին առաջին հարվածի իրավունքը. նա իր առաջին երկու զարկերը զիջում է Մելիքի մորն ու քրոջը, քանի որ վերջիններս իրեն պահել ու խնամել են: Դավիթն իր ժողովրդի նման երախտագետ է, այսինքն երբեք չի մոռանում նրանց, ովքեր իրեն լավություն են արել:
Երբ ասում ենք Սասունցի Դավիթ, հասկանում ենք հայ ժողովուրդ, ճիշտ այնպես, ինչպես երբ ասում ենք Աքիլլես, հասկանում ենք հույն ժողովուրդ, երբ ասում ենք Իլյա Մուրոմեց, հասկանում ենք ռուս ժողովուրդ և այլն:
Հարցեր և առաջադրանքներ
1․ Ինչո՞վ են մեզ հետաքրքրում անցյալի մշակութային արժեքները։ Ինձ հետաքրքրում է անցյալի մշակութային արժեքները նրանով, որ ինձ միշտ հետաքրքիր է իմանալ ինչպես են նրանք պահպանել հայրենիքը, կռվել թշնամիների դեմ: Հետաքրքիր է, թե ինչպես են ապրել անցյալի մարդիկ:
2․ Ի՞նչն է, ձեր կարծիքով, մշակութային արժեքների մշտապես հետաքրքրական մնալու գաղտնիքը։
3․ Ի՞նչ է բանահյուսությունը։ Բանահյուսությունը դա ժողովրդի բանավոր ստեղծագործությունն է:
4․ Ո՞րն է հայ ժողովրդի էպոսը։ Հայ ժողովրդի էպոսն է՝ <<Սասնա ծռեր>> կամ <<Սասունցի Դավիթ>> էպոսը:
5․ Ի՞նչ կապ կա ժողովրդի և էպոսի միջև։ Էպոսը բնութագրում է ժողովրդին:
6․ Բնավորության ի՞նչ գծեր ունեն մեր էպոսի հերոսներ։ Նրանք քաջ են, անվախ և միշտ պատրաստ են պաշտպանել իրենց հայրենիքը:
1918թ․ մայիսին, ավելի քան 500-ամյա ընդմիջումից հետո, կրկին վերականգնվեց հայոց անկախ պետականությունը։
1918 թվականից մինչեւ մեր օրեր ընկած ժամանակաշրջանում Հայաստանը երեք հանրապետություն է ունեցել․ Հայաստանի առաջին հանրապետությունը 1918-2-1920թթ․, Խորհրդային Հայաստանը 1920-1991թթ․ եւ 1991թվականից սկսած, Հայաստանի Հանրապետությունը։
1918 թվականի մայիսի 28-ին Հայաստանի Հանրապետության հռչակումից հետո սկսվեց իշխանության մարմինների ստեղծումը։ Հայաստանի առաջին հանրապետության հիմնադիրն է նշանավոր պետական գործիչ Արամ Մանուկյանը։
Հանրապետությունն ուներ իր պետական խորհրդանիշները։ 1918 թ․ Հայաստանի ազգային դրոշ հաստատվեց եռագույնը՝ կարմիր, կապույտ եւ ծիրանագույն հորիզոնական շերտերով։ 1920 թ․ հուլիսին կառավարությունը հաստատեց ՀՀ զինանշանը, որի հեղինակներ էին ճարտարապետ Ալեքսանդր Թամանյանը եւ նկարիչ Հակոբ Կոջոյանը։ Օհներգ դարձավ Միքայել Նալբանդյանի խոսքերով ստեղծված Մեր հայրենիք երգը։
Հայաստանի Հանրապետությունը գոյություն ունեցավ երկուկես տարի։ Հայտնվելով ծանր իրավիճակում՝ 1920թ․ դեկտեմբերի 2-ին Հայաստանի առաջին հանրապետության վերջին կառավարությունն իշխանությունը կամովի հանձնեց Հայաստանի հեղափոխական կոմիտեին։ Հայաստանը հռչակվեց Սոցիալիստական Խորհրդային Հանրապետություն։
Խորհրդային Հայաստանը գոյություն ունեցավ շուրջ 70 տարի։ Այդ ընթացքում հանրապետությունն ուներ իր սահմանադրությունը, դրոշը, զինանշանը, օրհներգը եւ պետական այլ խորհրդանիշներ։ Սակայն Հայաստանը անկախ պետություն չուներ։ Երկրի կյանքին վերաբերող բոլոր կարեւորագույն հարցերը լուծվում էին Մոսվայում։
1988 թվականի փետրվարին Լեռնային Ղարաբաղում եւ Հայաստանում սկիզբ առավ համաժողովրդական պայքար Արցախի ազատության համար։
Խորհրդային Միության ղեկավարությունը ձգտում էր ճնշել շարժումը, որն ի վերջո դարձավ պայքար նաեւ Հայաստանի անկախության համար։ 1991 թ․ սեպտեմբերի 21-ին տեղի ունեցած հանրաքվեով Հայաստանի բնակչության բացարձակ մեծամասնությունը կողմ քվեարկեց անկախությանը։
Անկախության տարիների ամենակարեւոր ձեռքբերումներից մեկը ազգային բանակի ստեղծումն էր։ Ուժեղ ու մարտունակ բանակը հայրենիքի սահմանների անվտանգության եւ տարածքային ամբողջականության երաշխավորն է։
ԱՌԱՋԱԴՐԱՆՔ
Հայոց պետականությունը խորհրդանշող ինչ կառույցներ կան Երեւանում։ Փորձիր ինքդ լուսանկարել հայոց պետականության խորհրդանիշ կառույցները։
Քիմիական ռեակցիաներ առաջանալու համար անհրաժեշտ է, որ նյութերը անմիջական հպման մեջ լինեն: Այդ նպատակով նյութերը մանրացնում են և խառնում:Օրինակ` ծծմբի և երկաթի միջև ռեակցիան ընթանալու համար ծծումբը մանրացնում են, իսկ երկաթի փոշին ստանում են հատուկ եղանակով: Ստացված փոշիները խնամքով խառնում են` մասնիկների հավասարաչափ բաշխման համար:
Ծծմբի փոշի Երկաթի փոշիՆյութի առավել նուրբ մանրացում, հնարավոր է դրանք ջրում լուծելով, որի պատճառով էլ ռեակցիաների մեծ մասն իրականացվում է լուծույթներում:
Լուծույթներում իրականացված ռեակցիաներըԼուծույթն այն համասեռ համակարգն է, որը բաղկացած է լուծիչից, լուծված նյութից և դրանց փոխազդեցության արգասիքներից:Ջուրը համընդհանուր լուծիչ է:Ըստ ջրում լուծվելու հատկության նյութերը լինում են՝ լավ լուծվող, քիչ լուծվող և գործնականում չլուծվող:Լուծման գործընթացն ուղեկցվում է և՛ ֆիզիկական, և՛ քիմիական երևույթներով:Եթե լուծույթը պարունակում է առավելագույն քանակով լուծված նյութ, ապա կոչվում է հագեցած:Եթե լուծույթը պարունակում է ավելի քիչ լուծված նյութ, քան համապատասխանում է հագեցած լուծույթին, ապա կոչվում է չհագեցած:Եթե լուծույթը պարունակում է ավելի շատ լուծված նյութ, քան համապատասխանում է հագեցած լուծույթին, ապա կոչվում է գերհագեցած:Աղի լուծույթների խտության տարբերությունը և դրանց ազդեցությունը մարմինների սուզվելու վրա։Անհրաժեշտ նյութեր՝Աղ (բազմաթիվ սննդային աղերի տարբեր տեսակներ, եթե հնարավոր է)։Ջուր։Տարբեր առարկաներ (օրինակ՝ պլաստիկե խցան, բողկի հատիկներ, ձու և այլն)։Թափանցիկ բաժակներ կամ ամաններ (առնվազն երեք)։Պատրաստել տարբեր խտությամբ աղի լուծույթ և կատարել փորձեր։ Բաժակները կիսով չափ լցնել ջրով։ Առաջին բաժակի մեջ լուծել մեկ գդալ աղ, երկրորդ բաժակի ջրի մեջ երկու գդալ, երրորդ բաժակի ջրի մեջ երեք գդալ։ Հետո ձու կամ այլ առարկաներ գցել լուծույթի մեջ և դիտարկել։Հեղուկի մեջ հայտնված մարմնի վրա ազդում են 2 ուժեր՝ ծանրության և արքիմեդյան, որի պատճառով նրա հետ կարող է տեղի ունենալ հետևյալը.1. եթե մարմնի նյութի խտությունը մեծ է հեղուկի խտությունից, ապա մարմինը կսուզվի 2. եթե մարմնի նյութի խտությունը հավասար է հեղուկի խտությանը, ապա մարմինը կլողա հեղուկի մեջ3. եթե մարմնի նյութի խտությունը փոքր է հեղուկի խտությունից, ապա մարմինը կլողա հեղուկի մակերևույթինՈրպեսզի ռեակցիան սկսվի, անհրաժեշտ է ինչ որ ձևով այն խթանել, «արթնացնել» քիմիական կապերը: Դա է պատճառը, որ քիմիական ռեակցիաների մեծ մասի ընթանալու համար ջերմություն է պահանջվում:
Տաքացման պայմանում ընթացող ռեակցիաԱյսպիսով, ռեակցիան սկսելու և ընթանալու պայմաններն են՝1. մանրացում2. խառնում3. տաքացում և այլն:Անհրաժեշտ է հստակ տարբերել ռեակցիան «սկսելու» և ռեակցիայի «ընթանալու» պայմանները: Օրինակ` ջուրը քայքայելու համար էլեկտրական հոսանք անհրաժեշտ է ոչ միայն սկզբում, այլև ռեակցիայի ամբողջ ընթացքում, այլ կերպ ռեակցիան կդադարի ընթանալ: Այս օրինակում էլեկտրական հոսանքը ռեակցիայի և՛ սկսվելու, և՛ ընթանալու պայմանն է:Երկաթը (Fe) ժանգոտվում է միայն խոնավ օդում` ջրի և թթվածնի հետ միանալիս, երբ առաջանում է ժանգ անվանվող գորշ, փխրուն զանգված:
Երկաթի ժանգոտումըՔիմիական ռեակցիաները, որպես կանոն, ուղեկցվում են կամ ջերմության անջատում (օրինակ այրումը), կամ կլանումով (օրինակ`քայքայման ռեակցիաներից շատերը): Այդպիսի ռեակցիաները տարբերակելը խիստ կարևոր է քիմիական փորձեր ծրագրելիս ու կատարելիս:
.1. Ո՞ր երևույթն են անվանում քիմիական ռեակցիա:
Քիմիական ռեակցիա է կոչվում այն երևույթը, որի ընթացքում նյութերը փոխվում են՝ անցնելով նոր նյութերի, և այդ գործընթացը ուղեկցվում է ջերմության անջատմամբ կամ կլանմամբ
2․ Ի՞նչ է լուծույթը։
նյութը աղը, շաքարը լուծվում է ջրում,
3.Թվարկե՛ք քիմիական ռեակցիաների համար անհրաժեշտ մի քանի պայմաններ:
Ջերմության անհրաժեշտություն տաքացում կամ ջերմության ներծծում։
4. Կատարեք մեկ բնագիտական փորձ՝ օգտվելով ուսումնական նյութի փորձերից։
310.Հետևյալ իրադարձություններից որո՞նք են պատահույթներ. ա) Դուք դուրս եք գալիս տնից և հանդիպում եք Ձեր վերևի բնակարանում ապրող հարևանին։ Պատահույթ է: բ) Ուժգին քամի է փչում, իսկ ծառերի տերևները չեն շարժվում։ Անհնար է: գ) Սեղանի թենիս խաղալիս Դուք հաղթել եք Ձեր ընկերոջը (որը նույնքան լավ է խաղում, որքան Դուք)։ Պատահույթ է: դ) Թռչնակը ներս կթռչի Ձեր սենյակը։ Պատահույթ է:
Հետևյալ իրադարձություններից որո՞նք են հավաստի. ա) Դուք միացրել եք լույսը, իսկ լամպը չի վառվել։ Պատահույթ է: բ) Զամբյուղում 10 խնձոր կար։ Երբ զամբյուղի մեջ դրեցին ևս մեկ խնձոր, այնտեղ եղավ 11 խնձոր։ Հավաստի է: գ) Զամբյուղում 5 տանձ կար։ Երբ զամբյուղի մեջ 4 խնձոր էլ դրեցին, այնտեղ եղավ 9 խնձոր։ Անհնար է: դ) Հրաձիգը կրակել է և դիպել թիրախին։ Պատահույթ է: ե) Չորս մարդու համար ճաշ պատրաստելիս խոհարարը պղնձի մեջ լցրեց կես տուփ աղ։ Ճաշը աղի ստացվեց։ Հավաստի է:
Հետևյալ իրադարձություններից որո՞նք են անհնար. ա) Դրամը նետելիս ընկել է «զինանիշ»։ Պատահույթ է: բ) Գիշերը ծագել է արևը։ Անհնար է: գ) Դուրս գալով փողոց՝ Դուք հանդիպել եք Տիգրան Ա արքային։ Անհնար է: դ) Հաջորդ շաբաթ վատ եղանակ կլինի։ Պատահույթ է: ե) Դուք մուրճով խփել եք ռելսին, և ձայն է հնչել։ Հավաստի է: զ) Հավաքակայանում միայն մարդատար մեքենաներ կան։ Այնտեղից դուրս է գալիս մի ավտոբուս։ Անհնար է:
Ո՞ր իրադարձությունն է պատահական, ո՞րը՝ հավաստի, ո՞րը՝ անհնար. ա) Գցում են խաղոսկրը. կբացվի 1, 2, 3, 4, 5, 6 թվերից որևէ մեկը։ Պատահույթ է: բ) Գնել են մի փոշեկուլ. պարզվել է, որ այն խոտան է։ Պատահույթ է: գ) Հայաստանցի մարզիկը կդառնա օլիմպիական խաղերի չեմպիոն։ Պատահույթ է: դ) Աքաղաղը ձու է ածել։ Անհնար է: ե) Գցել են խաղոսկրը. բացվել է 6 թիվը։ Պատահույթ է: զ) Գցել են խաղոսկրը. բացվել է 10 թիվը։ Անհնար է: է) Աֆրիկայում Կոնգո գետը ծածկվել է սառույցով։ Անհնար է: ը) Անկոչ հյուր է եկել։ Պատահույթ է: թ) Հրանոթը կրակել է. լսվել է դղրդյուն։ Հավաստի է:
Բերե՛ք պատահական, հավաստի և անհնար իրադարձությունների երկուական օրինակ։ Պատահույթ-Ես փողոցում տեսա ընկերոջս: Հաջորդ շաբաթ վատ եղանակ կլինի: Հավաստի-Քամին շարժեց տերևը: Մարդուն պետք է թթվածին: Անհնար-Լուսնի վրա հայտնաբերեցին ջուր: Ամառը ձյուն եկավ:
Բերե՛ք պատահական փորձի երեք օրինակ։ Նետը կրակել եմ, կպել է թիրախին: Խաղոսկրը գցելուց ընկավ 4 թիվը:
Տուփում կա 10 կոնֆետ: Նրանցից 9-ը կարմիր թղթով են, մեկը` կապույտ: Տուփից, առանց նայելու, հանում են մեկ կոնֆետ: Կարելի՞ է արդյոք նախապես ասել, թե այն ինչ գույնի կլինի: Ի՞նչ երկու պատահական իրադարձություններ կարող են տեղի ունենալ: 1/10 հավանականություն:
Քանի՞ ելք ունի խաղոսկրը նետելու պատահական փորձը: 1/6 հավանականություն:
Զամբյուղում կան կարմիր, դեղին և կանաչ խնձորներ: Զամբյուղից մի խնձոր են հանում: Ի՞նչ ելքեր ունի այդ պատահական փորձը: 1/3 հավանականություն:
Քանի՞ ելք ունի այն պատահական փորձը, երբ միաժամանակ նետվում է երկու մետաղադրամ: 2/4 հավանականություն:
Պատումի տեսքով ներկայացրու քո ուսումնական տարվա աշխատանքը Մենք այս տարի շատ հետաքրքիր էինք անցկացնել, բայց նաև շատ բարդ էր։ Մենք գրել ենք ինքնաստուգումներ, ֆլեշմոբներ և այլն։ Հուսով եմ մյուս կիսամյակում էլ նույնքան հետաքրքիր կլինի։
Մենք արդեն գիտենք, թե ինչպես են գումարում ամբողջ թվերը: Ի՞սկ ինչպես է կատարվում ամբողջ թվերի հանումը:
Կատարենք հետևյալ հանումը՝ 3−7
Այս թվերի տարբերությունն այն թիվն է, որին +7 գումարելով, ստանում ենք 3: Դա −4 թիվն է, քանի որ −4+7=3
Ուրեմն, կարող ենք գրել՝ (+3)−(+7)=3+(−7)=−4
Պարզվեց, որ 3-ից 7 հանելու համար պետք է 3-ին գումարել −7
Նույն կերպ՝ (−5)−(−3)=−5+3=−2
Այս օրինաչափությունը ճիշտ է ցանկացած երկու ամբողջ թվերի համար, ուստի՝
Մի ամբողջ թվից մեկ ուրիշ ամբողջ թիվ հանելու համար պետք է նվազելիին գումարել հանելիի հակադիր թիվը:
Դիտարկենք այլ օրինակներ:
Օրինակ
(+12)−(+9)=(+12)+(−9)=+3(−11)−(−7)=(−11)+(+7)=−4
Առաջադրանքներ․
1)Կատարե՛ք հանում․
ա) 34–(–7)=41
բ) 101 – (–8)=109
գ) 29 – (–11)=40
դ) –70 – (–14)=-56
ե) –48–(–25)=-23
զ) –17 – (–34)=+17
է) –52 – (–2)=-50
ը) 82 – (–3)=79
2)Գտե՛ք արտահայտության արժեքը.
ա) (35 – 17) – 20=-2
բ) (–43 – 14) – 32,=-57-32=-89
գ) (–74 + 27) – 15,=-47-15=62
դ) (29 – 64) + 23,=-35+23=-12
ե) (–30 – 21) + 56,=-51+56=+5
զ) (81 – 45) – 60,=-24
է) (–39 –21) + 11,=-60+11=-49
ը) (16 – 33) – 50,=-17-50=-67
թ) (–18 + 6) – 39,=-12-39=-51
3) Գտե՛ք և համեմատե՛ք արտահայտությունների արժեքները.
ա) 8 – 3 > 3 – 8,
բ) (–7) – 4 = 4 – (–7),
գ) –25 – (–3) = –3 – (–25),
դ) 6 – (–2) = (–2) – 6։
4.Ի՞նչ թիվ պետք է գրել աստղանիշի փոխարեն, որպեսզի հավասարություն ստացվի
a) 2 – 8= –6,
b) -28 + 25 = –3,
c) -3 + 9 = 6,
d) 0 – (-7) = 7,
e) –15 + 14 = –1,
f) 19 – 11 = 8,
5.Գնել են պարտերի և օթյակի 12-ական տոմսեր։ Բոլոր տոմսերի համար վճարել են 36000 դրամ։ Ի՞նչ արժե պարտերի տոմսը, եթե այն օթյակի տոմսից 1000 դրամով թանկ է։
6.Սուզանավի խորաչափը ցույց էր տալիս ծովի մակերևույթից 145 մ խորություն (–145 մ)։ Որոշ ժամանակ անց խորաչափի ցուցմունքը դարձավ –173 մ։ Ինչքա՞ն էր սուզանավի ընթացքի նախկին և նոր խորությունների տարբերությունը։ 173-145=28
7.Ջրավազանում կար 3200 լիտր ջուր։ Այգին ջրելու համար օգտագործվեց դրա 5/8 մասը։ Քանի՞ լիտր ջուր մնաց ջրավազանում։ 3200×5:8=2000 3200-2000=1200
8.Միմյանցից 450կմ հեռավորությամբ երկու վայրերից միաժամանակ իրար ընդառաջ դուրս եկան երկու ավտոմեքենա և հանդիպեցին 3ժ հետո։ Դրանցից մեկի արագությունը 80կմ/ժ էր։ Հաշվի՛ր մյուսի արագությունը։
9.Մանեն գրքի մի էջը կարդում է 4 րոպեում։ Որքա՞ն ժամանակ է նրան հարկավոր գրքի 50 էջը կարդալու համար, եթե նա գրքի էջերը կարդում է նույն արագությամբ, յուրաքանչյուր 10 էջից հետո կատարելով 40 րոպե ընդմիջում : 50×4=200 200+(40×4)=360 360ր=6ժ
Լրացուցիչ աշխատանք (տանը)․
1)Հաշվել.
ա) 6 – 7=1
բ) –30 – 44=-74
գ) 12 – 9=3
դ) 18 – 23=-5
ե) –11 – 9=-20
զ) 8 – 2=6
է) –16 – 7=-23
ը) 0 –16=-16
2) Ի՞նչ թիվ պետք է գրել աստղանիշի փոխարեն, որպեսզի հավասարություն ստացվի.
1)Կոորդինատային հարթության վրա կառուցե՛ք AB հատվածը, որի ծայրակետերն են․
ա) A(+2,-1), B(+3,-2)
բ) A(+3,+2), B(+2,+1)
գ) A(+4,+1), B(0,-2)
2)Կոորդինատային հարթության վրա կառուցե՛ք ABCD քառանկյունը, որի գագաթները հետևյալ կետերն են․
ա)A(-3,+2), B(+1,+1), C(+2,-2), D(-3,-4)
բ)A(+4,0), B(-2,+1), C(-3,-4), D(+4,-3)
3)Կոորդինատային հարթության վրա տրված են A(-2,3) և B(1,0) կետերը։ Կառուցե՛ք AB հատվածը և գտե՛ք օրդինատների առանցքի հետ նրա հատման կետը։
Հատվում են օրդինատների մեկ կետում։
4)Մեքենան 3 ժամում A կետից հասավ C կետը՝ անցնելով 120 կմ, ապա նույնքան ժամանակում վերադարձավ B կետով անցնող շրջանցիկ ճանապարհով՝ արագությունն ավելացնելով 10 կմ/ժ-ով։ Որքա՞ն է B կետի հեռավորությունը A և C կետերից, եթե մեքենան C-ից B հասնելու համար երկու անգամ ավելի շատ ժամանակ ծախսեց, քան B-ից A հասնելու համար։
Լուծում 120:3=40 40+10=50 50×3=150 150:3=50 50×2=100 Պատ․՝ 100 կմ
5)AB հատվածը C կետով բաժանվում է AC և CB երկու հատվածների։ CB հատվածի երկարությունը AC հատվածի երկարության 2/3 -ն է։ Գտե՛ք AB հատվածի երկարությունը, եթե CB հատվածի երկարությունը 24 սմ է։
Լուծում 24:3×2=16 24+16=40 Պատ․՝ 40 սմ
6) Հաշվի՛ր
1) 11 · (-12)=-132
2) -48 · (-8)=+384
3) (-3) · (-108)=+324
4) -6 · 100=-600
5) +30 · (+30)=+900
6) (+594) · (-1)=-594
7) 1 · (-894)=-894
8) (-33) · 3=-99
9) -921 · 0=0
10) (-3) · (+300)=-900
11) +26 · 1=+26
12) (+20) · (-35)=-700
Լրացուցիչ աշխատանք (տանը)․
1)Կոորդինատային հարթության վրա կառուցե՛ք AB հատվածը, որի ծայրակետերն են․
ա)A(-1,+1), B(0,0)
բ)A(0,+1), B(+1,0)
գ)A(+4,-4), B(+3,-3)
2)Կոորդինատային հարթության վրա կառուցե՛ք ABC եռանկյունը, որի գագաթները հետևյալ կետերն են․
ա)A(+1,+1), B(+4,+2), C(+1,+5)
բ)A(+1,+2), B(-4,-2), C(-3,+3)
գ)A(-3,0), B(+3,-2), C(+3,+2)
3)Կոորդինատային հարթության վրա տրված են A (-2,3) և B(0,1) կետերը։ Կառուցե՛ք AB հատվածը և գտե՛ք աբսցիսների առանցքի հետ նրա հատման կետը։
2 Հողակտորի հատակագծի մասշտաբը 1 ։ 5000 է։ Ինչքա՞ն կլինի հողակտորում երկու կետերի հեռավորությունը, եթե համապատասխան կետերի հեռավորությունը հատակագծում հավասար է 15սմ:
15սմ-15×5000=75000սմ=750մ
3 Զամբյուղում կա 300 խնձոր։ Գտե՛ք խնձորների քանակի 20%-ը:
300:100×20=60
4 Գտիր նշված թվերի տոկոսները
300-ի 15%-ը=300:100×15=45
400-ի 25%-ը=400:100×25=100
600-ի 30%-ը=600:100×30=180
5 Հայտնի է, որ 100 լամպից 5-ը խոտան են լինում։ Որքա՞ն է խոտան լամպ գնելու հավանականությունը։
5:100=1/20
6 Տուփում կա 8 կարմիր, 8 սպիտակ և 4 սև գնդիկ: Տուփից հանում են մի պատահական գնդիկ: Որքա՞ն է այն բանի հավանականությունը, որ գնդիկը
8+8+4=20
8:20=0.4
8:20=0.4
4:20=0.2
ա) սպիտակ=0.4
բ) սև,=0.2
գ) կարմիր=0.4
դ)կանաչ=0
7․ Աստղանիշի փոխարեն գրե՛ք այնպիսի ամբողջ թիվ, որի դեպքում կստացվի ճիշտ անհավասարություն.
ա) –4 < -3 < 0,
դ) –1 < 0 < 1,
է) 1 > -1 > –2,
բ) –7< -4 < –3,8․
8.Գրե՛ք տրված թվին հակադիր թիվը.
ա) -200, +200
բ) +137, -137
գ) -32, +32
դ) -4, +4
9․Հաշվե՛ք
ա) |– 6| + |4|=6+4=10
բ) |– 50| – |– 4|= 50-4=46
գ) |– 18| · |– 21|=18×21=37810․
10.Համեմատե՛ք թվերը
ա) −9 < −6,
բ) −3 < −20,
գ) −7 < −15,
դ) −25 > −1,
ե) −20 < 0
11.Թվերը դասավորե՛ք նրանց բացարձակ արժեքների նվազման կարգով.81, – 93, 104, – 300, – 88, 112,0,-6,
1 Կոորդինատային հարթության վրա կառուցե՛ք AB հատվածը, որի ծայրակետերն են․
ա)A(+2,-1), B(+3,-2)
բ)A(+3,+2), B(+2,+1)
գ)A(+4,+1), B(0,-2)
2 Կոորդինատային հարթության վրա կառուցե՛ք ABCD քառանկյունը, որի գագաթները հետևյալ կետերն են․
ա)A(-3,+2), B(+1,+1), C(+2,-2), D(-3,-4)
բ)A(+4,0), B(-2,+1), C(-3,-4), D(+4,-3)
3.Կոորդինատային հարթության վրա տրված են A(-2,3) և B(1,0) կետերը։ Կառուցե՛ք AB հատվածը և գտե՛ք օրդինատների առանցքի հետ նրա հատման կետը
1 Մեքենան 3 ժամում A կետից հասավ C կետը՝ անցնելով 120 կմ, ապա նույնքան ժամանակում վերադարձավ B կետով անցնող շրջանցիկ ճանապարհով՝ արագությունն ավելացնելով 10 կմ/ժ-ով։ Որքա՞ն է B կետի հեռավորությունը A և C կետերից, եթե մեքենան C-ից B հասնելու համար երկու անգամ ավելի շատ ժամանակ ծախսեց, քան B-ից A հասնելու համար։
